واردات قهوه به ایران طی چند سال اخیر جهشی کمسابقه را تجربه کرده است. افزایش تمایل جامعه شهری و حتی مراکز درمانی به مصرف قهوههای تخصصی، باعث شده واردات دانه سبز از کشورهایی چون برزیل، ویتنام و امارات رشد قابل توجهی داشته باشد. امروزه بیش از بخش عمدهای از قهوه کشور از مسیر گمرک شهید رجایی وارد میشود و تعرفه رسمی برای قهوه خام حدود چهار درصد بهعلاوه مالیات بر ارزش افزوده است. در مقابل، قهوههای فرآوریشده و بستهبندیشده تا شصت درصد عوارض دارند. پزشکان و کلینیکهایی که از قهوه به عنوان محرک متابولیسم یا مکمل رژیمی استفاده میکنند، باید به مجوز بهداشتی، زنجیره سرد و تازگی محصول توجه کنند. این بازار اکنون از مرحله لوکس بودن فاصله گرفته و به عرصهای اقتصادی، درمانی و فرهنگی بدل شده است که ورود آگاهانه و علمی به آن میتواند سود و سلامت را همزمان تضمین کند.
آنچه در این محتوا می خوانید…
روند آماری واردات از ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴
در بازه زمانی سه سال اخیر، واردات قهوه به ایران الگویی صعودی و کمسابقه داشته است. در سال ۱۴۰۱ حجم واردات حدود چهل هزار تن بود، اما تا پایان ۱۴۰۲ این عدد به چهل و نه هزار تن با رشد چهل و نه درصدی رسید. ارزش دلاری این واردات نیز به بیش از صد و چهل میلیون دلار افزایش یافت. سال ۱۴۰۳ نقطه جهش تازهای محسوب میشود؛ رشد هفتاد درصدی در هفت ماهه اول سال نشان میدهد قهوه به یکی از کالاهای نیمهاستراتژیک بازار ایران تبدیل شده است. تمرکز واردکنندگان بر دانه سبز خام، هزینه ترخیص پایینتر و نیاز صنایع رست داخلی باعث تثبیت این روند شده است. بر اساس دادههای گمرک، بیش از هشتاد درصد واردات از گمرک شهید رجایی عبور میکند. این روند بیانگر شکلگیری زیرساخت پایدار زنجیره تأمین قهوه است که ایران را از مصرفکننده لوکس به واردکننده هدفمند تبدیل کرده است.
نقش امارات در زنجیره تأمین
امارات طی سه سال گذشته جایگاه خود را بهعنوان مسیر اصلی انتقال قهوه به ایران تثبیت کرده است. اغلب محمولههای وارداتی، حتی محصولاتی با منشأ برزیل یا ویتنام، ابتدا وارد بنادر امارات شده و سپس به ایران ارسال میشوند. بر اساس آمار رسمی، تنها در سال ۱۴۰۲ بیش از هفتاد میلیون دلار قهوه از مسیر امارات وارد کشور شد. این کشور با بهرهگیری از بنادر مجهز و شرکتهای ترانزیت بینالمللی، به هاب مرکزی تجارت قهوه خاورمیانه بدل شده است. پس از امارات، ویتنام، هند و اندونزی مهمترین صادرکنندگان دانه سبز به ایران هستند. همکاری با این کشورها موجب تنوع در طعم، کیفیت و قیمت قهوههای ورودی شده است. در کنار آن، اتیوپی و برزیل سهم قابلتوجهی از دانههای عربیکا را تأمین میکنند. این شبکه تأمین چندمنبعی، پایداری بازار داخلی و کاهش ریسک وابستگی را برای تجار ایرانی تضمین میکند.
Global coffee trade data shows rising imports through emerging hubs, with the UAE becoming a key reexport center in the Middle East.
دادههای سازمان جهانی قهوه نشان میدهد امارات به هاب اصلی صادرات مجدد قهوه در خاورمیانه تبدیل شده است.
منبع: ico
تغییر الگوی واردات از قهوه لوکس به قهوه خام سبز
در سالهای گذشته، بازار ایران بیشتر بر خرید قهوههای آماده، رستشده و برندهای لوکس متمرکز بود. اما از ابتدای سال ۱۴۰۲ الگوی واردات بهصورت محسوس تغییر کرده است. کاهش تعرفه قهوه سبز به چهار درصد و افزایش هزینههای واردات قهوه فرآوریشده (تا شصت درصد) باعث شد واردکنندگان به سمت دانه خام گرایش پیدا کنند. این تحول، علاوه بر کاهش قیمت تمامشده، فرصت رشد برای کارخانجات رست داخلی و برندهای تازه را فراهم کرده است. اکنون بسیاری از شرکتهای ایرانی دانه سبز را وارد و فرآوری آن را در داخل کشور انجام میدهند تا محصولی با ارزش افزوده بومی عرضه کنند. نتیجه، شکلگیری صنعتی جدید به نام «فرآوری قهوه ایرانی» است که ایران را از واردکننده صرف کالاهای لوکس قهوه به تولیدکننده منطقهای طعمهای خاص و قابلرقابت تبدیل کرده است.
ویژگی قهوه های وارداتی
قهوه های وارداتی به ایران عمدتاً از کشورهایی با اقلیم گرم و مرطوب نظیر ویتنام، برزیل و هند تأمین میشوند و هرکدام ویژگی طعمی و عطری خاص خود را دارند. دانه های سبز وارداتی معمولاً از نوع عربیکا و قهوه تازه ربوستا بوده و ترکیب این دو گونه، پایه اصلی تولید قهوه در بازار ایران است. واردکنندگان معتبر، دانه ها را با گواهی مبدأ و تاییدیه بهداشت گیاهی وارد کرده و در گمرک شهید رجایی پس از انجام مراحل کنترل کیفی ترخیص میکنند. تفاوت اصلی قهوه وارداتی با قهوه داخلی، در روش فراوری و تازگی دانه هاست؛ زیرا عمده فرآوری در داخل کشور انجام میشود تا ارزش افزوده داخلی حفظ شود. قهوه وارداتی با رست تخصصی و بسته بندی استاندارد، عطر پیچیدهتری دارد و مورد توجه کافی شاپ ها و خریداران حرفهای است. انتخاب نوع دانه بر اساس مقصد مصرف، مهمترین عامل در کیفیت فنجان نهایی به شمار میرود.
| ویژگی کلیدی | نکات | اهمیت در بازار ایران |
|---|---|---|
| نوع دانه | عمدتاً عربیکا و ربوستا از ویتنام، برزیل و هند | تعیین کننده کیفیت و طعم فنجان |
| وضعیت واردات | بیشتر به صورت دانه سبز خام | کاهش تعرفه و حمایت از رست داخلی |
| کنترل کیفی | انجام آزمایشهای بهداشت و نباتات در گمرک شهید رجایی | تضمین سلامت و تازگی محصول |
| فرآوری و بسته بندی | رست و بسته بندی در داخل کشور | افزایش ارزش افزوده داخلی |
| مصرفکنندگان اصلی | کافی شاپ ها، برندهای قهوه و خریداران حرفهای | تمرکز بر تازه بودن و طعم ویژه |
الزامات قانونی ترخیص قهوه
ترخیص قهوه در ایران فرآیندی چند مرحلهای و قانونمحور است که هر واردکننده باید آن را دقیق بداند تا از توقف محموله در گمرک جلوگیری کند. نخستین الزام، ثبت سفارش رسمی در سامانه وزارت صمت و تعیین درست کد تعرفه کالایی است؛ زیرا نوع قهوه سبز، رست شده یا فوری مستقیماً بر میزان حقوق ورودی اثر میگذارد. مرحله بعد، اخذ مجوزهای بهداشتی از سازمان غذا و دارو و مجوز نباتی از سازمان حفظ نباتات است تا از سلامت دانهها و نبود آلودگیهای میکروبی اطمینان حاصل شود. همچنین گواهی مبدأ، بارنامه و فاکتور رسمی باید در سامانه ای پی ال گمرک بارگذاری گردد. در ادامه، ارزیاب گمرک مسیر سبز، زرد یا قرمز کالا را تعیین میکند و پس از پرداخت چهار درصد حقوق ورودی و ارزش افزوده نه درصدی، پروانه ترخیص صادر میشود. رعایت این الزامات نهتنها قانونی بلکه ضامن حفظ کیفیت قهوه وارداتی در زنجیره مصرف داخلی است.
مراحل ترخیص قهوه از گمرک ایران
دریافت مجوز ثبت سفارش
اولین گام در ترخیص قهوه، ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت است. واردکننده باید نوع قهوه (سبز، رست شده یا آماده مصرف) را مشخص کرده و بر اساس آن کد تعرفه ۰۹۰۱۱۱۹۰ یا زیرمجموعههایش را انتخاب کند. این مرحله تعیینکننده میزان حقوق و عوارض گمرکی است. تایید وزارت صمت برای ثبت سفارش ضروری بوده و بدون آن پرونده تجاری باز نمیشود. دقت در تنظیم مشخصات کالا مانع از تاخیرهای گمرکی و جریمههای اصلاح اظهارنامه میشود.
اخذ مجوزهای بهداشتی
قهوه به عنوان یک محصول کشاورزی وارداتی، نیازمند مجوز از سازمان حفظ نباتات کشور و اداره کل نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی است. این مجوزها تضمین میکنند دانههای وارداتی فاقد آلودگی قارچی یا سموم باقیمانده باشند. نمونه کالا معمولاً در مبدأ بررسی و تائیدیه پیشارسال صادر میشود. عدم ارائه این مجوزها در زمان اظهار، منجر به نگهداری طولانی کالا در انبارهای گمرک و هزینه دموراژ میشود. مجوزهای مذکور باید همنام با صاحب کارت بازرگانی باشند.
ورود اظهارنامه
پس از ورود محموله به گمرک، اسناد شامل فاکتور، بارنامه، گواهی مبدأ، مجوزهای وزارت بهداشت و کارت بازرگانی در سامانه EPL ثبت میشود. این سیستم مسیر ترخیص را به سه حالت سبز، زرد یا قرمز تقسیم میکند. در مسیر سبز، کالا بلافاصله ترخیص میشود و در مسیر زرد فقط مدارک بررسی میگردد. اما اگر مسیر قرمز انتخاب شود، نمونه کالا فیزیکی بازرسی میشود. صحت ارزش اظهار شده و انطباق آن با فاکتور خارجی در این مرحله حیاتی است.
محاسبه حقوق ورودی
پس از تایید اظهارنامه، گمرک بر اساس وزن خالص و کد تعرفه، حقوق ورودی، مالیات بر ارزش افزوده و هزینه خدمات بندری را محاسبه میکند. برای قهوه سبز، تعرفه پایه معمولاً چهار درصد بهعلاوه مالیات نه درصدی است. واردکنندگان حرفهای در این مرحله از سامانه پرداخت الکترونیکی استفاده میکنند تا فرآیند تسویه سریعتر شود. ارائه فیش پرداختی بهصورت سیستمی انجام میشود و نیازی به حضور فیزیکی نیست. تأخیر در این مرحله میتواند باعث توقف ترخیص گردد.
ارزیابی نهایی
در آخرین مرحله، کارشناس گمرک نتیجه بررسی اسناد و انطباق فیزیکی کالا را ثبت میکند. در صورت نبود اختلاف، پروانه گمرکی صادر و قهوه قابل خروج از انبارهای سازمان بنادر یا منطقه آزاد میشود. برخی محمولهها بسته به کشور مبدأ نیاز به آزمایشگاه مرجع دارند تا کیفیت و درصد رطوبت تأیید شود. پس از صدور پروانه، ترخیصکار مجاز کالا را حمل نموده و به انبار یا کارخانه فرآوری منتقل میکند. این مرحله پایان رسمی چرخه واردات قانونی قهوه در ایران است.
معیارهای انتخاب قهوه وارداتی
برای موفقیت در بازار رقابتی قهوه، انتخاب دانه باکیفیت از اهمیت بالایی برخوردار است. شناخت منابع اصلی تولید و ویژگیهای قهوه هر منطقه میتواند به واردکنندگان کمک شایانی کند.
واردات قهوه از برزیل: پادشاه عربیکا
برزیل به عنوان بزرگترین تولیدکننده قهوه در جهان، منبعی غنی از دانههای عربیکا و روبوستا است. قهوههای برزیلی اغلب با بادی کامل، اسیدیته کم و طعمهای آجیلی و شکلاتی شناخته میشوند. واردات مستقیم از برزیل میتواند به معنای دسترسی به حجمهای بزرگتر و قیمتهای رقابتیتر باشد، اگرچه فرآیند لجستیک ممکن است پیچیدهتر و زمانبرتر از تأمین از طریق هابهایی مانند دبی باشد. این کشور، به خصوص برای تأمین قهوه عربیکای پایه که در بسیاری از بلندها استفاده میشود، انتخابی ایدهآل است.
واردات قهوه از ویتنام: قدرت روبوستا
ویتنام دومین تولیدکننده بزرگ قهوه در جهان است و شهرت اصلی آن به دلیل تولید روبوستا است. قهوههای روبوستای ویتنامی با طعم قوی، کافئین بالا و بادی سنگین مشخص میشوند. این قهوهها برای تهیه اسپرسو و ترکیباتی که نیاز به تلخی و کافئین بیشتر دارند، بسیار مناسب هستند. واردات از ویتنام، چه به صورت مستقیم و چه از طریق دبی (که در سال ۲۰۲۳، ۲۸.۲۹ میلیون دلار از واردات قهوه ایران را تأمین کرده است)، راهی مطمئن برای دسترسی به قهوه روبوستا با کیفیت و قیمت مناسب است.
تعرفه واردات قهوه بر اساس نوع
تعرفه واردات قهوه در ایران بر پایه نوع دانه و میزان فرآوری آن تعیین میشود و نقش مستقیم در قیمت نهایی این محصول دارد. پایینترین نرخ تعرفه مربوط به قهوه خام یا دانه سبز است که با کد تعرفه صفر نه صفر یک یک یک نه صفر شناخته میشود و تنها چهار درصد حقوق ورود بههمراه مالیات بر ارزش افزوده نه درصدی دارد. این تعرفه پایین به دلیل حمایت از صنعت رست و بسته بندی داخلی در نظر گرفته شده است. در مقابل، قهوه رست شده یا آسیاب شده تعرفهای میان بیست تا شصت درصد دارد و برای شکل خردهفروشی یا کافئین گرفته حتی تا شصت درصد افزایش مییابد. هدف این تفاوت، جلوگیری از واردات کالاهای نهایی و تشویق تولید ارزش افزوده در کشور است. با استقرار این نظام تعرفهای جدید، واردکنندگان به سمت واردات دانه سبز و سرمایهگذاری در فرآوری داخلی هدایت شدهاند و بازار قهوه ایران از مصرف صرف به تولید و صادرات منطقهای نزدیکتر شده است.
تعرفه قهوه رُستشده
| نوع محصول | کد تعرفه (HS Code) | حقوق ورودی | مالیات بر ارزش افزوده | مجموع عوارض کل |
|---|---|---|---|---|
| رُست شده ساده | ۰۹۰۱۲۱۰۰ | ۲۰٪ | ۹٪ | ≈۲۹٪ |
| رُست و آسیاب شده | ۰۹۰۱۲۲۰۰ | ۲۵٪ | ۹٪ | ≈۳۴٪ |
| فوری | ۲۱۰۱۱۱۰۰ | ۳۰٪ | ۹٪ | ≈۳۹٪ |
| کافئین گرفته | ۰۹۰۱۲۱۹۰ | ۶۰٪ | ۹٪ | ≈۶٪ |
| میکس ۳ در ۱ | ۲۱۰۱۱۲۰۰ | ۴۵٪ | ۹٪ | ≈۵۴٪ |
فرصتهای سودآور در بازار قهوه ایران
بازار قهوه ایران در سالهای اخیر با رشد چشمگیری همراه بوده و همین روند، مسیرهای تازهای برای سرمایهگذاری و سودآوری ایجاد کرده است. کاهش تعرفه واردات دانه سبز به چهار درصد و تسهیل فرآیند ترخیص، انگیزه بسیاری از فعالان را به سمت واردات قهوه خام و راهاندازی واحدهای رست و بسته بندی داخلی سوق داده است. این مدل کاری نه تنها هزینه تمامشده را پایین میآورد بلکه امکان خلق برندهای داخلی با کیفیت صادراتی را فراهم میکند. از سوی دیگر، افزایش مصرف قهوه در میان نسل جوان و گسترش کافی شاپها به معنای تقاضای پایدار و رو به رشد است. سرمایهگذاری در زنجیره تامین، از واردات تا توزیع، میتواند سود خالص قابلتوجهی ایجاد کند. حتی راهاندازی مراکز آموزش باریستا یا فروش تجهیزات تخصصی نیز جزو فرصتهای نوظهور است؛ بازاری که اگر با مدیریت علمی و بازاریابی هوشمندانه همراه شود، ظرفیت تبدیلشدن به یکی از صنایع پیشرو کشور را دارد.
- واردات دانه سبز قهوه: تعرفه پایین چهار درصدی و رشد تقاضای داخلی باعث شده واردات دانه سبز از کشورهایی مانند ویتنام و برزیل یکی از پرسودترین مسیرهای بازرگانی باشد.
- ایجاد واحد رست و بسته بندی داخلی: رست کردن و بسته بندی دانه سبز در داخل کشور ارزش افزوده بالایی دارد و به ایجاد برند داخلی صادراتمحور کمک میکند.
- راه اندازی کافی شاپ تخصصی یا زنجیرهای: رشد فرهنگ قهوهنوشی میان جوانان، فرصت طلایی برای تأسیس کافی شاپهای تخصصی با برند بومی فراهم کرده است.
- صادرات مجدد قهوه فرآوری شده داخلی: تولید و بسته بندی قهوه با استاندارد صادراتی، زمینه ورود ایران به بازار منطقهای و خلیج فارس را مهیا کرده است.
- آموزش باریستا و فروش تجهیزات قهوه: افزایش استقبال عمومی از قهوه موجب رشد تقاضا برای دورههای باریستا و تجهیزات حرفهای دمآوری شده و سود بالایی در این بخش ایجاد کرده است.
سود واردات قهوه
سود واردات قهوه در ایران بهطور مستقیم به نوع محصول، حجم واردات و محل فروش وابسته است؛ اما در مجموع یکی از تجارت های با حاشیه سود بالا در صنایع غذایی محسوب میشود. میانگین قیمت جهانی قهوه سبز خام (Green Coffee) در سال ۲۰۲۴ حدود ۳٫۲ تا ۳٫۸ دلار برای هر کیلوگرم بوده است. با احتساب هزینه حمل، بیمه و تعرفه چهار درصدی واردات، قیمت تمام شده قهوه سبز در ایران معمولاً حدود ۲۸۰ تا ۳۲۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم برآورد میشود. همین محصول پس از رست در داخل کشور، با افت وزن طبیعی حدود ۱۵٪، به طور میانگین ۴۵۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در بازار عمده و حتی تا ۸۰۰ هزار تومان در خرده فروشی به فروش میرسد.
به این ترتیب، حاشیه سود خالص واردکننده و رست کننده در هر کیلو قهوه میتواند بین ۳۰٪ تا ۵۵٪ متغیر باشد. این سطح سود، با توجه به افزایش مصرف داخلی و توسعه کافی شاپ ها، واردات قهوه سبز را به یکی از پربازدهترین مسیرهای بازرگانی غذایی ایران در سال های اخیر تبدیل کرده است.
مشکلات واردات قهوه به ایران
واردات قهوه به ایران با وجود رشد مصرف و گسترش کافی شاپ ها، همچنان با چالشهای متعدد اداری و اقتصادی روبهرو است. نخستین مشکل، نوسان نرخ ارز و تغییر ارزش دلاری کالا است که باعث بیثباتی قیمت تمام شده در بازار داخلی میشود. مانع دیگر، فرآیند طولانی ثبت سفارش و ترخیص کالا در سامانه های گمرکی است که گاهی به دلیل بررسیهای بهداشتی و نباتات، هفتهها زمان میبرد. تفاوت تعرفه بین قهوه سبز و قهوه رست شده نیز گاهی موجب خطا در ارزش گذاری یا طبقه بندی تعرفهای میشود. علاوه بر این، محدودیتهای بانکی و انتقال ارز از کشورهایی مانند ویتنام و امارات، روند پرداخت و تسویه را دشوار کرده است. نبود آزمایشگاه تخصصی در برخی گمرکها هم موجب تأخیر در ارزیابی کیفی میشود. در مجموع، پیچیدگی مقررات و نوسانات مالی، دو عامل اصلی کندی واردات قهوه در ایران محسوب میشوند.
سوالات رایج درباره واردات قهوه به ایران
چه عواملی میتواند در آینده باعث کاهش وابستگی ایران به واردات قهوه خام شود؟
سرمایهگذاری در کشت آزمایشی قهوه در مناطق جنوبی با شرایط آبوهوایی مشابه کشورهای گرمسیری، توسعه گلخانههای تخصصی و انتقال فناوری فرآوری از کشورهای تولیدکننده.
تأثیر کیفیت زیرساختهای بندری ایران بر هزینه نهایی واردات قهوه چیست؟
زیرساختهای مدرن بارگیری و تخلیه میتواند زمان توقف کشتیها را کاهش دهد و هزینه دموراژ و انبارداری را کم کند که مستقیماً قیمت نهایی را پایین میآورد.
تفاوت استانداردهای کنترل کیفیت قهوه در گمرک ایران با کشورهای صادرکننده چیست؟
ایران بیشتر روی آزمونهای سموم و بهداشت نباتی تمرکز دارد، در حالی که صادرکنندگان بر درجهبندی طعم، رطوبت و عیوب فیزیکی دانه تأکید میکنند.
نقش ذائقه مصرفکننده ایرانی در تعیین نوع دانه وارداتی چیست؟
ترجیح طعم ملایم باعث افزایش واردات عربیکا در برابر ربوستا، بهخصوص برای مصرف خانگی و کافیشاپها.
منابع:
worldbank
coffeescience
